برای بستن ریشههای دو سر ابتدایی و انتهایی فرش و جلوگیری از ریزش گرهها، عملیاتی در ریشههای دو سر فرش انجام میشود که افزون بر افزایش استحکام دو سر ریشهها، باعث تزیین و زیبایی ظاهری این قسمت میشود.
سربندی فرش دستبافبرای بستن ریشههای دو سر ابتدایی و انتهایی فرش و جلوگیری از ریزش گرهها، عملیاتی در ریشههای دو سر فرش انجام میشود که افزون بر افزایش استحکام دو سر ریشهها، باعث تزیین و زیبایی ظاهری این قسمت میشود. سربندی فرش، انواع گوناگونی را شامل میشود که رایجترین آنها عبارت از دو گره، زنجیره، گره نخودی، قایق تک رنگ و قایق دو رنگ است.
دو گرهرایجترین و مستحکمترین نوع سربندی، دو گره است. در این شیوه بنا بر رجشمار و ظرافت قالی، ریشههای فرش مرتب و دسته میشود. سپس سر نخ را در کنار اولین دسته قرار داده، نخ دو گره را بر روی انگشتان دست حلقه کرده و به دور دستههای چله چرخانده و سپس به سمت دسته چله دیگر حلقه میشود تا در نهایت این عملیات بر روی تمام ریشه به انجام رسد. نیاز به توضیح است که در این نوع گره باید از نخی متناسب با ظرافت ریشه فرش استفاده کرد.
زنجیرهنوع دیگر سربندی، زنجیره است. در این نوع دوخت سربندی، پس از گره زدن نخ زنجیر به اولین دسته چله امتداد نخ را در زیر ریشهها قرار میدهیم. سپس به وسیله قلاب نخ را از پشت دسته اول چله بیرون میکشیم تا به صورت حلقه درآید. سپس امتداد نخ را از داخل این حلقه به سمت بیرون کشیده تا حلقهای برای عبور مجدد نخ از حد فاصل دسته چله دوم و سوم ایجاد شود. بدین ترتیب عملات تا انتهای ریشه فرش ادامه مییابد.
گره نخودیاین سربندی در گذشته از رواج بیشتری برخوردار بوده است. اما در سالهای اخیر به سبب برجسته شدن این قسمت و در نتیجه پوسیده شدن سریع ریشه فرش، کمتر مورد استفاده قرار میگیرد. برای اجرای این نوع سربندی نیاز است تا تعدادی از ریشه فرش، به تعداد دلخواه، انتخاب شود. سپس هر دسته به دور شصت انگشت خود پیچیده و ادامه ریشه از میان آن میگذرد.
قایق دو رنگاین نوع سربندی به وسیله سوزن و نخ خامه با دو رنگ متفاوت بر روی ریشهها اجرا میشود. برای انجام این کار از پشت فرش، سوزن را به صورت زیر و رو از دستههای چله عبور داده و انتهای آن مقداری آزاد گذارده میشود. سپس به کمک سوزن دیگری، خلاف حرکت سوزن نخست، نخ رنگی دیگری از میان چلهها عبور داده میشود. پس از اجرای کامل و اتمام این نوع سربندی، دو سر فرش به شکل گیس بافت در میآید.