|
یافتن یک قالی یا فرش دستباف زیبا یک روی سکه و برآورد توان مالی و پرداخت قیمت آن، روی دیگر سکه است. احتمالاً دشوارترین بخش خرید یک فرش زیبای دستباف، خالی شدن حساب بانکی است. قیمت فرش دستباف تابع عامل‌های متعددی است و نمی‌توان یک روش یا فرمول کلی را برای ارزیابی بهای آن تعیین کرد. کارشناسان معیارهای مختلفی برای ارزیابی ارزش فرش دستباف دارند که مهم‌ترین آنها عبارت است از: اصالت، کیفیت مواد، ظرافت بافت و گره‌ها و زیبایی رنگ و طرح. فرش دستبافت ایرانی فرشی اصیل است که تمامی این معیارها را در حد اعلای خود برآورده می‌کند.
تاثیر مواد مرغوب بر ارزش و قیمت فرش دستباف
استفاده از مواد مرغوب یکی از عامل‌های باارزش بودن فرش دستباف ایرانی است، البته بافندگان در بعضی فرش‌های شرقی از الیاف مصنوعی استفاده می‌کنند که بهای کمتری نسبت به مواد طبیعی دارد. موادی که در بافت فرش دستباف به کار برده می‌شود، عبارت است از:
1. طبیعی: الیاف حیوانی یا گیاهی مرغوبی که برای بافت فرش‌های ارزشمند ایرانی به کار برده می‌شود، عبارت است از: ابریشم، پشم، پنبه، کنف، موی حیوانات، سیزال
2. مصنوعی: مواد مصنوعی مانند ویسکوز، ریون، نایلون، آکریلیک یا پلی پروپیلن یا الفین که عمدتاً در فرش‌های شرقی به کار برده می‌شود.
اما چرا بافندگان ایرانی برای بافت فرش‌های مرغوب از مواد طبیعی استفاده می‌کنند؟ بافت فرش با نخ طبیعی مزایای متعددی دارد که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
• دوام فوق‌العاده
• ایجاد نکردن آلودگی یا حساسیت
• راحت‌تر تمیز شدن و مدت بیشتری تمیز ماندن
• نخ طبیعی در ترکیب با رنگزاهای طبیعی یک اثر باارزش و هنری را خلق می‌کند.
• رنگ الیاف طبیعی فرش‌های دستباف مانند فرش‌های ماشینی به مرور نمی‌رود.
• نخ طبیعی رنگ را به خوبی جذب می‌کند و نگه می‌دارد.
۱۰ عامل تعیین کننده قیمت فرش دستباف ایرانی
دلایل متعدد و معیارهای مختلفی بر قیمت فرش اثر می‌گذارد که در ادامه آنها را توضیح می‌دهیم. قیمت پایه‌ی هر فرش با توجه به سبک آن تعیین می‌شود و سپس قیمت نهایی آن براساس مقایسه‌ی کیفیت هنری و مهارت و ظرافت بافت آن با فرش‌های مشابه در سبک یکسان اعلام می‌شود. در ادامه با معیارهای ارزش‌گذاری فرش دستباف آشنا می‌شویم. 1. عمر فرش
نو: فرش نو معمولاً در ۵ ـ ۰ سال گذشته بافته شده است.
کهنه: فرش‌های کهنه معمولاً بیش از ۲۵ ـ ۵ سال از عمرشان می‌گذرد.
نیمه عتیقه: قالی‌های نیمه عتیقه معمولاً ۶۰ ـ ۲۵ سال قدمت دارند.
عتیقه یا آنتیک: فرش عتیقه ۲۵۰ ـ ۶۰ سال پیش بافته شده است.
در کل هرچه فرش قدیمی‌تر باشد، گران‌تر است. البته بعضی فرش‌های جدید نیز قیمت بالایی دارند. 2. اندازه
بافتن فرش بزرگتر بیشتر زمان می‌برد و به همین دلیل گران‌تر است:
• ذرع و نیم: ۹۰* ۱۵۰ سانتیمتر (۳*۵ پا(
• دوذرعی: ۱۳۵*۲۰۰ سانتیمتر (شش پا و شش اینچ در چهار اینچ و شش اینچ)
• ذرع چارک: ۸۰* ۱۳۰ سانتیمتر (چهار پا و سه اینچ در دو پا و نه اینچ)
چون اکثر فرش‌های دستباف ایرانی در سیستم متریک (برای مثال دو در سه متر) بافته می‌شود، بنابراین برای فرش‌های در اندازه‌های کمیاب‌تر، مانند فرش‌های گرد یا چهارگوش باید قیمت بیشتری بپردازید. 3. مواد
فرش ابریشمی گران‌ترین فرش دستباف است و پس از آن فرش‌های با چله ابریشم و بافت زمینه‌ی ترکیبی پشم و ابریشم قرار می‌گیرد. 4. رنگ
فرش‌های با رنگ طبیعی گران‌تر از فرش‌های رنگ شده با مواد مصنوعی هستند. هرچند امروزه اکثر تولیدکنندگان فرش از رنگزاهای مصنوعی استفاده می‌کنند. 5. گره
اثر تکنیک گره‌زنی بر قیمت فرش موضوعی بحث‌برانگیز است. کارشناسان فرش معتقداند که گره عاملی کلیدی در ارزش‌گذاری فرش است. تعداد گره‌های پشت فرش براساس دو روش زیر بیان می‌شود:
• KPSI
• رج 6. سبک و محل بافت
فرش دستباف ایرانی و هندی از نظر سبک بافت و کیفیت مواد، تفاوت‌های شاخصی با هم دارند. البته وضعیت کارگاه‌های فرشبافی هندوستان با چادرهای فرشبافان عشایر نیز یکسان نیست. 7. طرح و نقشه
قیمت فرش با طرح سراسری و افشان با قیمت فرشی ساده با نقش و نگارهای کمتر و کوچکتر یکسان نیست. بافت نقشه‌های پیچیده‌تر و ظریف‌تر زمان بیشتری می‌برد و طبعاً چنین فرشی گران‌تر است. 8. وضعیت
فرشی که در وضعیت خوبی است و آسیب‌دیدگی ندارد، گران‌تر از فرشی است که پوسیدگی دارد و رنگ آن در چند نقطه رفته است. در مقایسه‌ی فرش‌های نو با کهنه باید به این نکته توجه کرد که فقط مرغوب‌ترین فرش‌ها می‌تواند گذر زمان را تاب بیاورد. لکه، بوی بد، پوسیدگی، کچل شدن یا از بین رفتن پرز فرش بهای فرش دستباف را کاهش می‌دهد. 9. هنرمندانه بودن اثر
از بین دو فرش بالا، فرش اصفهان گران‌تر است. این دو فرش کیفیت بافت یکسانی دارند، اما فرش اصفهان هنری‌تر و گران‌تر است. ممکن است قیمت دو فرشی که همزمان در یک روستا و به دست بافندگان یکسانی بافته شده باشد، از زمین تا آسمان با هم تفاوت کند. چرا دو فرش با تعداد گره‌های یکسان، بافته شده از مواد یکسان و هم‌اندازه با هم اختلاف قیمت قابل توجهی دارند؟
طرح و ترکیب رنگ می‌تواند یکی از دلایل این اختلاف قیمت باشد. شیوه بافت فرش، برای مثال استفاده کردن از قلم پهن هنگام ترسیم نقشه فرش و در نتیجه از دست دادن جزئیات ظریف و در عین حال بسیار مهم نیز می‌تواند قیمت فرش را کاهش دهد. هرچه نقشه فرش ظریف‌تر باشد، حتی اگر تعداد گره‌ها یکسان باشد، فرش زیباتر و باارزش‌تر می‌شود. 10. مقایسه
همواره فرش‌های متعلق به سبک یکسان را با هم مقایسه کنید، در تصویر دو فرش تبریز و اصفهان را مشاهده می‌کنید. از مقایسه‌ی بین این دو اطلاعات زیادی به دست نمی‌آید. بنابراین اگر می‌خواهید فرش‌های دستباف شرقی را با هم مقایسه کنید، حتماً این مقایسه را بین آثار یک سبک انجام دهید. برای مثال فرش تبریز را با فرش تبریز، نه اصفهان قیاس کنید. متوجه می‌شوید که تکنیک یا شیوه بافت و نخ‌های متفاوتی برای بافت فرش به کار برده شده است. همچنین مقایسه کردن فرش عشایر با فرش کارگاهی نیز اشتباه است. شرایط محل بافت نیز بر قیمت فرش اثر می‌گذارد. تعیین قیمت فرش آنتیک و قدیمی
عامل‌های متفاوتی بر قیمت یا ارزش فرش آنتیک و عتیقه و در مجموع هر شاهکار هنری اثر می‌گذارد. ارزش یا بهای آثار آنتیک در ابتدایی‌ترین سطح به علاقه‌ی خریداران و جو بازار بستگی دارد. این که خریدار یا تاجر فرش چه مبلغی را حاضر است برای به دست آوردن فرش بپردازد، قیمت آن را تعیین می‌کند. ارزش فرش عتیقه به اندازه، کمیاب بودن، کیفیت پشم، بافت، رنگ، وضعیت، قدمت، طرح و به ویژه ترکیب تمامی این معیارها با هم بستگی دارد. قدمت فرش تاثیر قابل توجهی بر قیمت آن دارد و فرش‌های قدیمی‌تر، به ویژه فرش‌های متعلق به سده‌ی نوزدهم و سده‌های پانزدهم تا هفدهم میلادی بسیار باارزش‌اند، چرا که بافندگان قدیمی به جای تلاش برای کاهش قیمت فرش، به کیفیت آن تاکید داشتند. به همین دلیل است که بسیاری از فرش‌های قدیمی‌تر با مواد بهتری بافته شده‌اند و به جزییات آنها بیشتر توجه شده است. فرش‌های قدیمی‌تر، به ویژه فرش‌هایی که در وضعیت خوبی هستند، به دلیل کمیاب بودن باارزش‌تراند و امروزه دیگر نمی‌توان فرشی بافت که ظاهر و بافتی مانند این فرش‌های آنتیک داشته باشد. فرش‌های بزرگتر معمولاً گران‌تر از فرش‌های کوچک‌اند، هرچند این قضیه برای تمام فرش‌ها، به ویژه فرش‌های کمیاب و کلکسیونی صادق نیست. ارزش هر فرش تاحدی به عامل‌های تخصصی و درونی‌ای بستگی دارد که علی‌رغم تغییر سلیقه‌ی مردم ثابت است. به بیان دیگر مد نیز بر بهای فرش اثر می‌گذارد، طرح و نقشی که در یک زمان مد روز است، پس از مدتی هواداران خود را از دست می‌دهد. انواع خاصی از فرش در هر زمان مفروضی محبوب‌ترند، بنابراین فرش‌های باب روز، حداقل برای مدتی گران‌تر فروخته می‌شوند. اما سلیقه‌ی مردم تغییر می‌کند و مدها همگی زودگذراند. بنابراین یک فرش مد روز ممکن است، در آینده و پس از عوض شدن مد، ارزش امروز را نداشته باشد. اما بهترین فرش‌های کمیاب و کلکسیونی ارزش خود را به مرور زمان حفظ می‌کنند. این شاهکارهای نفیس و بی‌نظیر مطمئن‌ترین سرمایه‌گذاری هستند که ارزش آنها به مرور افزایش می‌یابد. تشخیص فرش دستباف از ماشینی، یکی از فاکتورهای تعیین قیمت
افراد عادی که در زمینه فرش تخصص ندارند، نمی‌توانند تفاوت بین فرش دستباف اصیل و فرش ماشینی را به راحتی تشخیص دهند. فرش‌های دستباف به دلیل کیفیت بالاتر باارزش‌ترند. کیفیت فرش تاحد زیادی به کیفیت نخ فرشبافی، رنگزای مورد استفاده و تعداد گره‌ها در واحد سطح بستگی دارد. فرش‌های دستباف روی دارهای مخصوص بافته می‌شود و تک تک گره‌های آن با دست زده می‌شود. قرن‌ها است که فرش‌های شرقی به پیروی از هنری باستانی و قابل تحسین با دست گره‌زنی می‌شود. اندازه دار به اندازه قالی و طول فرش از پایین تا بالا بستگی دارد. بافنده معمولاً گره‌ها را دور تارهای چله فرش می‌زند تا طرح فرش بافته شود و فرش بالا برود. فرشبافی کاری وقت‌گیر است که به دقت و تلاش زیادی نیاز دارد. تغییر رنگ فرش
متغیر بودن جزئی رنگ فرش که به صورت رگه‌های باریک یا پهنی روی فرش دیده می‌شود، یکی از ویژگی‌های بارز فرش دستباف است. یکدست نبودن رنگ فرش دستباف نتیجه‌ی رنگ کردن پشم با رنگزاهای طبیعی یا تغییر کردن رنگ پشم در اثر شستشو، تابش نور و شرایط جوی است. بخش عمده‌ی تغییر رنگ روی زمینه‌ی فرش دیده می‌شود و به ابرش موسوم است. این ویژگی‌ها در فرش‌های ماشینی دیده نمی‌شود. تارهای فرش و بافت زمینه پشمی
لازم به ذکر است که بافت زمینه‌ی اکثر فرش‌های دستی با خامه‌ی پشمی بافته می‌شود، حال آن که فرش ماشینی عمدتاً با پلی استر یا نایلون بافته می‌شود و بافتی یکدست و نزدیک به هم دارد. به علاوه پشت فرش‌های اصیل دستباف موج‌های سفیدرنگی دیده می‌شود که از یک ریشه تا ریشه دیگر فرش کشیده شده است. تفاوت‌های بصری
فرش دستباف و ماشینی از نظر ظاهری نیز تفاوت‌های قابل توجهی با هم دارند، به ویژه پشت فرش دستباف با ماشینی کاملاً فرق دارد. طرحی که پشت فرش ماشینی دیده می‌شود، به اندازه‌ی طرح پشت فرش‌های دستباف رنگارنگ نیست. لبه‌های فرش ماشینی با دستگاه دوخته می‌شود و ریشه‌های آن نیز از خود فرش نیست و به آن متصل می‌شود، حال آن که ریشه‌های فرش دستبافت در سراسر طول فرش کشیده شده است و اصطلاحاً تار گفته می‌شود. پشت فرش ماشینی طرح‌های بخیه مانندی دیده می‌شود و به سختی می‌توان تک تک گره‌ها را پشت فرش تشخیص داد. در واقع این ساختار بخیه مانند است که بافت فرش را کنار هم نگه می‌دارد. به عبارت دیگر ریشه‌های فرش پس از اتمام بافت فرش سر فرش دوخته می‌شود، حال آن که ریشه‌های قالی دستباف بخشی از رشته‌های تار آن است که از بافت زمینه خارج می‌شود. اگر فرش دستباف را به رو برگردانید و طرح آن را به دقت دنبال کنید، متوجه می‌شوید که شکل و اندازه‌ی نقوش یک سمت فرش با سمت دیگر تفاوت جزئی دارد و طرح فرش کاملاً بی‌نقص نیست. این یکدست نبودن در اکثر فرش‌های دستباف قدیمی‌تر به چشم می‌خورد و نشانه‌ای از اصالت فرش است که نباید به اشتباه ضعف تکنیک و عیب قلمداد شود. در مقابل طرح فرش‌های ماشینی در سراسر فرش کاملاً یکدست است و کمترین تفاوتی بین نقش و نگارها در تمام فرش دیده نمی‌شود. البته بعضی فرش‌های ماشینی کپی دستباف نیز با طرح‌های ناهمسان بافته می‌شود، هرچند این روال چندان رایج نیست.
|