دانشنامه فرش فارس
استان فارس با مساحتی برابر با ۱۲۱،۸۲۵ کیلومتر مربع از شمال به استان اصفهان و یزد و کرمان، از جنوب به استان هرمزگان، از شرق به استان یزد و کرمان، و از غرب به خلیج فارس و بوشهر و کهکیلویه محدود می شود. کوهستان های این استان که از شمال غربی به جنوب شرقی کشیده شده منطقه را مستعد دامداری و دام پروری کرده است.
آب و هوای فارس به سبب گوناگونی وضع جغرافیایی استان و وسعت آن متفاوت است. جنوب این استان کاملاً گرم، مرکز آن معتدل، و در نواحی کوهستانی شمال سرد است.
در استان فارس به ویژه میان ایلات و عشایر و روستاییان آن صنایع بافندگی دستی، مانند قالی بافی و گلیم بافی، رواج دارد. وجود مراکز دامداری در این استان منطقه را برای بهره وری از محصولات دامی، به ویژه پشم دست ریس، مناسب کرده است و همین امر موجب شده تا هنر و صنعت فرش بافی در سطح استان و میان روستاییان و عشایر آن گسترش یابد.
آباده، ارسنجان، استهبان، اقلید بوانات، پاسارگاد (سعادت آباد)، جهرم، خرم بید (صفاشهر)، خنج، داراب، رستم، زرین دشت (حاجی آباد)، سپیدان (اردکان)، سروستان، شیراز، فراشبند، فسا، فیروزآباد، قیروکارزین، کازرون، لارستان، لامرد، مرودشت، ممسنی (نورآباد)، مهر، و نیریز از شهرهای استان فارس است که اغلب اهالی ایشان به فرش بافی اشتغال دارند. وضع فرش بافی مراکز مهم فرش استان جداگانه ذیل مدخل های مربوط آمده است.
در این استان صنایع دستی دیگر ازقبیل پارچه بافی، قلم زنی، میناکاری، و مینیاتور نیز رواج دارد و دارای سابقه ای طولانی است؛ مثلاً نوشته اند: «کازرون در جنوب ممسنی مهم ترین شهر صنعتی ایران در دوره قرون وسطی بود که در آن هزاران نساج و جولاهه در کارگاه های صنایع دستی کار می کردند».

بنا به تأیید مورخان و جهانگردان، فرش بافی در این استان و میان عشایر آن، یعنی ایلات قشقائی و خمسه و ممسنی که در سراسر ناحیه پراکنده اند، از دیرباز رایج بوده است. نقل شده که پیش از اسلام در این استان حداقل سه ناحیه وسیع فرش بافی وجود داشته است:

داراب گرد که شامل شهرهای داراب و فسا و جهرم بود؛
کوه بیشابور که تا حاشیه ارجان و سرزمین لرنشین کهکیلویه امتداد داشت؛
بوانات و قونقری.

برخی از ویژگی های فرش فارس

فرش در استان فارس در حقیقت هنر و صنعتی عشایری است نه شهری. چنانچه دامداری که حرفی اصلی عشایر است بر اثر ازبین رفتن چراگاه ها آسیب نبیند و پشم همچنان از گوسفندان محلی تهیه شود، بافت فرش نیز ادامه خواهد یافت.

طرح و نقش:عشایر قشقائی، خمسه، ممسنی، باصری، و بهارلو در فارس فرش هایی با طرح های ذهنی و بسیار جالب می بافند. یکی از این طرح های زیبا به نام ترکی شیرازی بافت ایل قشقائی است و شهرت جهانی دارد.
قالیچه های شکرلو و یلمه را نیز همین ایل، که در سمیرم علیا و سایر نقاط آن ناحیه ساکن اند، می بافند. قالیچه های شیری یکی دیگر از طرح هایی است که عشایر این منطقه می بافند. نقش این فرش ها اغلب با خطوط هندسی طراحی می شود.

بافت:قالی های استان و عشایر آن با گره متقارن و نامتقارن بافته می شود.
رنگ :تنوع رنگ در فرش های ایلاتی در روستاهای فارس یکی از سنت های دیرینه مردم این سرزمین است. مهم ترین رنگ در این دست بافته ها رنگ قرمز و رنگ های نزدیک به آن مانند صورتی، گل بهی، سرخابی، لاکی، ارغوانی، فیروزه ای، و سرمه ای است که درخشندگی کم نظیری به این فرش ها می دهد و بیشتر در زمینه حاشیه ها به کار برده می شود و از پوست گردو به دست می آید.
در مورد فارس و تاریخ و جغرافیای آن و نیز درباره فرش بافی در میان عشایر و روستاییان و شهرنشینان این استان و همچنین ایلات خمسه و شاهسون و قشقائی مطالبی ذیل مدخل های مربوط در این کتاب آمده است. مؤلف تاریخ سیستان در ذکر خزاین قلعه عظیم و مجلل «ابن واصل» در خرمی فارس که در سال ۲۶۱ق بر یعقوب لیث گشوده شده، به تصریح از آحاد و اوزان چون درم، دینار، و وسایلی مانند فرش پشمینه یاد می کند.