تار و پود هنر دستباف زنان قشقایی نقش بسته در فهرست میراث جهانی یونسکو
    
تعداد بازدید: 1360
         
دسته بندی : عمومی
    
تاریخ درج خبر : 1398/8/23

اسلوب بافت فرش‌های استان فارس در هر ایل و طایفه (و البته در تقسیمات فرعی طایفه‌ای) و در هر ناحیه فرق می‌کند؛ این نیز هست که تفاوت‌های اسلوبی به نوع و ساخت دستبافت هم بستگی دارد. 

واحد اندازه‌گیری قشقایی
واحد اندازه گیری طول در بین عشایر قشقایی قل است که از نوک انگشتان تا آرنج بافندگان؛ حدود ۵۰ سانتی متر است. ابعاد قالی‌هایی که عشایر برای بازار بخصوص منطقه گرمسیری تولید می‌شود، به اصطلاح شش قل، یعنی حدود ۱. ۵×۳ متر است.

قالی‌های قشقایی
وجود ارتفاعات در شمال و مغرب و زمین‌های پست در جنوب، هوای معتدلی رادر فصول مختلف سال برای زندگی عشایری فراهم می‌آورد و همین هوای معتدل است که عشایر قشقایی را به کوچ‌های طولانی وا می ‌دارد. بیش از دو سوم زمین‌های استان فارس محل زیست عشایر و ایلات مختلفی است که در طول سالیان دراز در این منطقه گرد هم جمع شده‌اند و از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین آن‌ها، ایل قشقایـی است. قشقایی‌ها را به جرأت می‌توان از مهم‌ترین تولید کنندگان بافته‌های نفیس و زیبای ایران دانست.
قشقایی‌ها در استان فارس گروه بزرگی مرکب از چند طایفه کشکولی، دره شوری، شش بلوکی، عمله ، فارسی مدان را تشکیل می‌دهند، و گرچه همه آن‌ها در فن بافندگی دست ندارند، ولی کشکولی‌ها و شش بلوکی‌ها بافندگان چیره دستی هستند. در بافت قالی‌های قشقایی معمولاً چله پشم به کار می‌رود وگاه برای تار قالی از موی بز نیز استفاده می‌شود.
این قالی‌ها معمولاً با گره متقارن یا ترکی بافته شده و دوپوده‌اند. گاهی قالی‌های آن‌ها با گره نا‌متقارن یافارسی نیز بافته می‌شود. پود، در بسیاری از قالی‌های قشقایی رنگ قرمز و یا آبی دارد. در نزد ایلات قشقایی بر خلاف ایل خمسه، قالی بافی جنبه تجاری نداشته و زنان ایل در مراحل مختلف کار، یعنی شستن و ریسیدن و همچنین رنگ کردن پشم وانتخاب رنگ‌های زنده و نشات آور، دقت فراوان به خرج می‌دهند واز این رو بافت‌های آنان مانند قالیچه‌های خمسه تیره رنگ نبوده وشاد به نظر می‌رسد. از جمله رنگ‌های متداول مورد استفاده آنان زرد طلایی، لاکی، سبز وآبی است. ایل قشقایی وخمسه بافت‌هایی به شکل کناره دارند که اغلب از دو رنگ قرمز و زرد ویا قرمز و سبز و یا قرمز و آبی در بافت آن‌ها استفاده می‌شود واز گلوله‌های پشمی رنگی (منگوله) برای تزئین آن‌ها در فصول مختلف روی شیرازه استفاده می‌کنند.
قشقایی‌ها معمولاً برای بافت از دستگاه‌های دار افقی استفاده کرده ودر هنگام کوچ از جایی به جایی دار قالی را با خود می‌برند و در قرارگاه بعدی، آن را از نو بنا می‌کنند وقالی اولی را که «دستور» می‌نامند، الگو قرار داده و بافت قالیچه دیگر را با کمک آن شروع می‌کنند و یا گاهی به صورت ذهنی طرح دومی را پیاده می‌نمایند. شیوه بافت در قالی‌های قشقایی تقریباً بدون تغییـر باقی مانده است در حالی که بسیاری از قالی‌های روستایی فارس، دگرگونی‌های پی در پی را پذیرفته‌اند و با دقت در طرح‌ها می‌بینیم که بسیاری از عناصر ایلی یا نگاره‌ها را اقتباس کرده‌اند. یکی از بافته‌های قشقایی گبه است. در اصطلاح محلی طوایف قشقایی گبه به قالیچه‌هایی گفته می‌شود که با پشم مرغوب‌تر و نرم‌تر بافته شده و به دلیل بافتن گبه از تعداد بیشتری پود استفاده می‌شود. گاهی این تعداد به هشت تا ده ردیف می‌رسد ودر نرمی قالی تأثیر دارد. طرحی که قشقایی‌ها در بافته‌های خود به کار می‌برند، مانند تمام طرح‌های مورد استفاده ایلات وعشایر ایران بیشتر از نوع شکسته است و افراد ایل خمسه و همچنین قالیبافان روستایی آن را تقلید می‌کنند.

برخی از صاحب نظران، طرح قالی‌های قشقایی را به دو گروه عمده تقسیم می‌نمایند:
• نـقش‌ها و نگاره‌های سنـتی
• نقش‌ها و نگاره‌های منظم.
نقوش ونگارهای سنـتی معمولاً ذهنی بافته شده و دارای ساختاری هندسی است. در این نگاره‌ها از قرینه سازی اجتناب می‌شود. بیشتر بافندگان طایفه شش بلوکی به ویژه هیبت لُو و عرب چرپانلو و طوایف دیگر مانند رحیم لو، شکر لو، خنگشت و صفی خانی از گروه نقوش و نگار‌های سنتی در قالی‌های خود استفاده می‌نمایند. اما طرح‌های منتظم شامل شش دسته طرح متمایز است که نقوش منظم، محرمات، افشان، ماهی درهم و نقش بته‌ای و گیاهی از آن جمله هستند. بیشتر بافته های قشقایی از یک ترنج و گاهی سه ترنج در وسط و یک ترنج در هر گوشه تشکیل می‌شود و یا مانند بافته‌های بختیاری، زمینه مرکزی منقسم به چند مربع شده و یا بر حسب روش دیرینه بافته‌ها، ردیف‌های متقاطع بته را به نمایش می‌گذارد. دامنه تنوع نقش‌ها روی انواع دستباف‌ها اعم از نوار چادر‌ها و گلیم و قالی‌های گرد عبارتند از نقوش هشت ضلعی، گل هشت پر، اشکال هندسی، تصویر طاووس و بز و آهو، زنبور و پرنده‌های خیالی در متن قالی و به صورت تکراری نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند.

اسلوب و تار و پود فرش فارس
اسلوب بافت فرش‌های استان فارس در هر ایل و طایفه (و البته در تقسیمات فرعی طایفه‌ای) و در هر ناحیه فرق می‌کند؛ این نیز هست که تفاوت‌های اسلوبی به نوع و ساخت دستبافت هم بستگی دارد. با این‌همه، در سرتاسر این اقلیم، بافندگی در انحصار زنان است و جز گبه‌های دورو جملگی دستبافت‌ها بر دارهای زمینی/افقی بافته می‌شود؛ در چند دهه اخیر شماری اندک از کارگاه‌های بافندگی تجارتی به دار عمودی روی آورده‌اند.
قالی‌های استان فارس به دو شیوهٔ بافت «لول» و بافت «تخت» بافته می‌شوند. قالی‌هایی که به اسلوب تخت بافته می‌شوند به سبب نرمی و تختی و انعطاف پذیری، صاف و چسبان بر زمین نمی‌ماند و زود جمع می‌شوند. از میان ایلات استان فارس، بافت تخت در ایلات خمسه بیشتر متداول است. رغبت قشقایی‌ها به بافت لول و نیم لول بیشتر است و برخی از تیره‌های ایل مانند تیرهٔ «بولی» منحصرا فرش لول می‌بافند. تار و پود بیشتر قالی‌های کهنهٔ فارس از جنس پشم است. اما در سال‌های اخیر، کم یابی پشم دستریس و کاربرد روز افزون کلاف‌های کارخانه‌ای موجب شده که هم «تار» یا «چله» و هم «پود» یا «قرقاج» بیشتر از نخ باشد و فرش‌های قشقایی نو بافتهٔ تمام پشم بسیار کم است.

طرح‌های رایج قالی قشقایی
نقشمایه‌ها و نگاره‌هایی که بیش از همه در قالی‌های قشقایی به چشم می‌خورد به ده گروه منقسم است که ترتیب تقدم آن‌ها در اینجا نشان دهنده میزان بسامدی و فراگیری آن‌ها است. این نیز هست که هر گروه را شاخه‌ها و گروههایی فرعی است و مشتقات بیشمار، که برخی چندان ساده و خلاصه شده و سبک و شیوه پذیرفته‌اند که اصل آن‌ها را به نگاه نخست نمی‌توان بازشناخت. گروه‌های اصلی ده گانه بدین شرح است:
• نگاره‌های مرغی و کله مرغی
• نقشمایه‌های گیاهی
• نگاره‌های بته‌ای
• نقوش جانوری (چهارپایان)
• مشتقات سواستیکا یا گردونه خورشید
• انواع گل‌ها
• ستارگان
• شکل‌های شطرنجی
• نقشمایه‌های دندانه دار برگ / ماهی سان
• آرایه‌های چهاربازویی میانه ترنج‌ها

 

از   0   رای
0

  نظرات
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید مدیر سایت در وب سایت منتشر خواهد شد.
پیام هایی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
پیام هایی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط با خبر باشد منتشر نخواهد شد.